روش های درمان قطعی ناباروری

بسیاری از افراد در دوره ای از زندگی خودشان علاقه دارند که مادر یا پدر شوند ولی ممکن است به دلایل مختلف نتوانند این حس را تجربه کنند. یکی از این دلایل میتواند ناباروری یکی از زوجین باشد. امروزه بسیاری از زوجین با مراجعه به  متخصص زنان و نازایی به دنبال راهی برای درمان ناباروری می گردند تا صاحب فرزند شوند و طعم مادر یا پدر شدن را بچشند. باید گفت امروزه روش های مختلفی برای درمان ناباروری وجود دارد و این درمان دیگر یک آرزوی محال نیست. در ادامه این مقاله به روش های مختلف درمان ناباروری با درصد موفقیت بالا می پردازیم.

ویزیت اولیه در نازایی و سوالاتی که پرسیده می شود

مهم ترین برخورد بین پزشک و بیمار در نازایی، اولین برخورد است.

پزشک باید در ابتدا شرح حال طبی، جراحی و ژنیکولوژیک زن را بداند. سابقه هرگونه بیماری التهابی لگن، استفاده از وسایل داخل رحمی و … باید پرسیده شود. در مرد نیز سابقه جراحی اعضای تناسلی، وجود بیضه های نزول کرده، مصرف دارو و عفونت های مربوط به دستگاه تناسلی و … باید مورد بررسی قرار گیرد.

تماس های شغلی در هر دو جنس مهم است. دفعات نزدیکی جنسی، اختلال عملکرد جنسی سئوال می شود. وجود سابقه خانوادگی از نازایی، نارسایی زودرس تخمدان، نقایص مادرزادی یا تکاملی، عقب ماندگی ذهنی، اختلالات ارثی که نیازمند برنامه ریزی قبل از لقاح است مانند تالاسمی، از بیمار پرسیده می شود.

پزشک در اولین ویزیت میزان تاثیر ناباروری بر احساسات زوجین را ارزیابی می کند. معاینات فیزیکی زن مهم و و شامل اندازه گیری وزن، بررسی شکل بدن، چگونگی توزیع مو، بررسی غده تیروئید و معاینه لگن است.

در اولین ویزیت آزمایش های اولیه تشخیصی و طرح های درمانی بعدی با بیمار در میان گذاشته شده و علل عمومی نازایی توضیح داده می شود.

 ارزیابی های قبل از شروع درمان نازایی

• آنالیز مایع منی
• اطمینان از وجود تخم گذاری
• اطمینان از باز بودن لوله ها
• ایمنی علیه سرخچه

علل ناباروری

ناباروری علت های مختلفی دارد که در زیر به علل اصلی آن اشاره می شود.

• فاکتور مردانه
• کم شدن ذخایر تخمدان یا اختلالات تخمک گذاری
• آسیب های لوله ای، انسداد لوله و یا چسبندگی های اطراف لوله مانند آندومتریوز، فاکتورهای رحمی
• اختلالات سیستمیک، عفونت ها، بیماری های مزمن
• علل لگنی یا برخی علل غیر قابل توجیه
• تغییرات هورمونی
• مشکلات دهانه رحم

علل ناباروری مردان

تولید یا عملکرد غیرطبیعی اسپرم

عملکرد غیرطبیعی اسپرم به دلیل بیضه‌های کوچک، نقایص ژنتیکی، مشکلات سلامتی مانند دیابت یا عفونت‌های مقاربتی مانند کلامیدیا، سوزاک، HIV، وریدهای بزرگ شده در بیضه (واریکوسل) نیز می تواند بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد.

تماس با برخی از عوامل محیطی مانند سموم دفع آفات و سایر مواد شیمیایی و تشعشعات. استعمال سیگار، الکل، ماری جوانا، استروئیدهای آنابولیک و مصرف داروها برای درمان عفونت‌های باکتریایی، فشار خون بالا و افسردگی نیز می تواند بر باروری در مردان تأثیر بگذارد. قرار گرفتن مکرر در معرض گرما، مانند سونا یا وانهای گرم، می‌تواند دمای بدن را بالا ببرد و ممکن است بر تولید اسپرم تأثیر بگذارد.

درمان سرطان به صورت آسیب‌های وارد شده از نحوه‌ی درمان مانند پرتودرمانی یا شیمی درمانی همچنین می‌تواند باعث اختلال در تولید اسپرم‌ها شود.

اختلال در انتقال اسپرم

مشکلات جنسی مانند انزال زودرس؛ برخی بیماریهای ژنتیکی مانند فیبروزکیستیک باعث ایجاد مشکل در انتقال اسپرم می‌شود. همچنین مشکلات ساختاری، مانند انسداد در بیضه، آسیب و یا صدمه به اندام های تولید مثل هم می‌تواند مانع انتقال شود.

علل ناباروری زنان

اختلالات تخمک گذاری

اختلال در تخمک گذاری بر آزادسازی تخم ها از تخمدان ها تأثیر می گذارد. اینها شامل اختلالات هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک است. هیپروپرولاکتینمی، شرایطی که در آن مقدار زیادی پرولاکتین (هورمونی که تولید شیر مادر را تحریک می کند) نیز ممکن است در تخمک گذاری اختلال ایجاد کند. هورمون تیروئید بیش از حد (پرکاری تیروئید) یا خیلی کم (کم کاری تیروئید) می‌تواند بر چرخه‌ ی قاعدگی تأثیر بگذارد یا باعث نازایی شود. سایر دلایل اصلی ممکن است شامل ورزش بیش از حد، اختلالات خوردن یا تومورها باشد.

 ناهنجاری‌های رحمی

ناهنجاری‌های رحمی از جمله ناهنجاری‌های دهانه رحم، پولیپ در رحم یا شکل رحم می‌باشد. تومورهای غیر سرطانی (خوش خیم) در دیواره‌ی رحم (فیبرومهای رحمی)،  با مسدود کردن لوله‌های رحم یا جلوگیری از لقاح تخمک بارور شده در رحم ممکن است باعث نازایی شود.
آبسه در دهانه رحم، آسیب یا انسداد لوله‌ ی رحم، اغلب در اثر التهاب لوله‌ ی فالوپ ایجاد می شود. این می تواند ناشی از بیماری التهابی لگن باشد که معمولاً در اثر عفونت مقاربتی، آندومتریوز یا چسبندگی ایجاد می‌شود.
آندومتریوز، هنگامی که بافت آندومتر در خارج از رحم رشد می کند، ممکن است بر عملکرد تخمدان ها، رحم و لوله های فالوپ تأثیر بگذارد.

نارسایی اولیه تخمدان

نارسایی اولیه تخمدان (یائسگی زودرس)، هنگامی رخ می‌دهد که تخمدان‌ها کار را متوقف می کنند و قاعدگی قبل از سن ۴۰ سالگی به پایان می رسد. اگرچه علت آن اغلب ناشناخته است، اما عوامل خاصی با یائسگی زودرس همراه هستند، از جمله بیماری های سیستم ایمنی بدن، برخی شرایط ژنتیکی مانند سندرم ترنر یا ناقلین.
سرطان و درمان آن: بعضی از سرطانها (خصوصاً سرطان‌های اندام‌های تولید مثل) اغلب باروری زنان را مختل می كنند. پرتونگاری و شیمی درمانی هم ممکن است بر باروری تأثیر بگذارد.

زنان در صورت داشتن هر کدام از موارد زیر باید به پزشک مراجعه کنند:

• کسانی که سن ۳۵ سال به بالا دارند و بیشتر از شش ماه یا بیشتر تلاش کرده اند اما موفق به بارداری نشده‌اند
• داشتن سن بالای ۴۰ سال
• داشتن دوره‌های قاعدگی نامنظم
• داشتن دوره‌های قاعدگی بسیار دردناک
• زنانی که چندین مورد سقط جنین داشته‌اند
• افرادی که به آندومتریوز یا بیماری التهابی لگن مبتلا شده‌اند
• زنانی که تحت معالجه سرطان قرار گرفته‌اند

مردان در صورت وجود هرکدام از این علائم باید به پزشک مراجعه کنند:

• مردانی که تعداد اسپرم کم یا سایر مشکلات مربوط به اسپرم دارند
• مردانی که سابقه‌ی داشتن بیماری‌های مربوط به بیضه، پروستات یا مشکلات جنسی داشته‌اند
• افردی که تحت معالجه سرطان قرار گرفتند
• مردانی که دارای بیضه‌های کوچک یا تورم در بیضه هستند
• افرادی که دارای سابقه‌ی مشکلات ناباروری در خانواده هستند

تعداد بسیاری از بیماران دچار نازایی مطلق هستند که ممکن است به دلیل از بین رفتن برگشت ناپذیر سلول های جنسی دارای عملکرد هر یک از زوجین و یا فقدان یکی از ساختمان های تولید مثلی در آنها باشد. این افراد باید در زمینه گزینه های فرزند خواندگی، استفاده از سلول های جنسی اهدایی و یا رحم جایگزین مشاوره شوند.

بسیاری از زوجین مبتلا به کاهش قدرت باروری هستند. به همین دلیل اغلب زوجین با گذشت زمان به طور خودبخود باردار می شوند. به دلیل پایین بودن توانایی لقاح در افراد دچار کاهش قدرت باروری، انجام اقدامات درمانی الزامی است.

 اثر شیوه زندگی بر باروری

• زنان چاق یا دارای اضافه وزن، بیشتر دچار اختلال تخمک گذاری و نازایی هستند و میزان موفقیت IVF در آنها ۳۰ درصد کمتر است.
• مردان چاق بیشتر مبتلا به هیپوگنادیسم (بیماری که در آن غدد جنسی قادر به تولید مقدار کافی هورمون های جنسی نیستند) و تخریب DNA اسپرم هستند.
• سوء مصرف مواد در مردان در میزان باروری آنان موثر است.
• میزان موفقیت IVF در زنان سیگاری نصف زنان غیر سیگاری است.
• اثر الکل بر باروری ناشناخته است.

آموزش روند باردار شدن

برای باردار شدن در ابتدا باید به زوجین آموزش های مربوطه داده شود و مشکلاتی که روی شروند بارداری تاثیر گذار هستند در اختیار زوجین قرار گیرد. در این میان روش های درمان ناباروری به زوجین نیز توضیح داده شود.

راه‌ های پیشگیری از ناباروری

برخی از انواع ناباروری قابل پیشگیری نیست. اما چندین راه وجود دارد که ممکن است شانس بارداری شما را افزایش دهد.

راه‌ های پیشگیری مربوط به زوج‌ها

بیشترین زمان تخمک گذاری: شروع مقاربت حداقل پنج روز قبل و تا یک روز پس از تخمک گذاری، احتمال بارداری شما را بهبود می بخشد. تخمک گذاری در اواسط چرخه (بین دوره های قاعدگی) در بیشتر زنان با دوره قاعدگی حدوداً ۲۸ روز از هم فاصله دارد.

راه‌ های پیشگیری در مردان

اگرچه بیشتر انواع ناباروری در مردان قابل پیشگیری نیست، اما این راهکارها می تواند به شما کمک کند:

• از مصرف مواد مخدر، دخانیات و نوشیدن زیاد الکل خودداری کنید، که ممکن است به نازایی مردان منجر شود.
• از حمام گرفتن و استفاده از وان با درجه حرارت بالا خودداری کنید، زیرا می تواند موقتاً بر تولید و تحرک اسپرم تأثیر بگذارد.
• از قرار گرفتن در معرض سموم صنعتی یا محیطی که می‌تواند بر تولید اسپرم تأثیر بگذارد، خودداری کنید.
• داروهایی که ممکن است روی باروری تأثیر بگذارد، چه داروهای تجویزی و چه نسخه‌های غیرمجاز را محدود کنید. در مورد هرگونه دارویی که دائم مصرف می کنید با پزشک خود صحبت کنید.
• ورزش منظم ممکن است کیفیت اسپرم را بهبود بخشد و شانس رسیدن به بارداری را افزایش دهد.

راه‌های پیشگیری در زنان

• ترک سیگار؛ تنباکو روی باروری تأثیرات منفی زیادی دارد. اگر سیگار می‌کشید و در حال تصمیم گرفتن برای بارداری هستید، آن‌ را ترک کنید.
• از مصرف الکل و مواد مخدر خودداری کنید؛ این مواد ممکن است توانایی شما را برای داشتن یک حاملگی بدون نقص مختل کنند. اگر می خواهید باردار شوید، الکل ننوشید و از موادهای مخدر استفاده نکنید.
• کافئین را محدود کنید؛ از پزشک خود در مورد استفاده بی خطر از کافئین راهنمایی بخواهید.
• ورزش متوسط؛ ورزش منظم از اهمیت بالایی برخوردار است، ورزش‌های سنگین موجب کاهش تولید استروژن در بدن می‌شوند. همین موضوع بر تخمک‌گذاری تاثیر منفی می‌گذارد.
• اضافه وزن؛ اضافه وزن یا چاقی مفرط می‌تواند باعث اختلال و مشکلات باروری در زنان شود.
• به‌طوریکه وزن زیاد می‌تواند موجب تولید بیش از حد برخی از هورمون‌ها شود. تولید بیش از حد استروژن در زنان چاق می‌تواند موجب بروز مشکلات مرتبط با تخمک‌گذاری شود.

روش های درمان ناباروری

روش های مختلفی برای درمان ناباروری وجود دارند که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد:

دارو درمانی برای افزایش تخمک گذاری

با توجه به وضعیت زوجین داروهایی برای تحریک تخمدان ها و به جهت تولید تخمک های بیشتر تجویز می شود. این داروها یا به صورت خوراکی استفاده می شود و یا به صورت تزریقی.

یکی از داروهای رایج برای این مشکل داروی خوراکی کلومیفن است که یک آنتی استروژن است. این دارو برای تحریک تخمدان ها و فرآیند تخمک گذاری مورد استفاده قرار می گیرد و مستقیما روی هیپوتالاموس مغز اثر می گذارد. گونادوتروپین متداول ترین داروی تزریقی برای افزایش تخمک گذاری می باشد.

درمان ناباروری با IVF

از این روش با نام درمان قطعی ناباروری یاد می شود. در این روش عمل لقاح در بیرون از بدن زن صورت می گیرد. در این روش نمونه ای از اسپرم های مرد و تخمک زن گرفته و عمل لقاح در محیط آزمایشگاهی انجام می گیرد.

این روش برای زمانی پیشنهاد می شود که لوله های فالوپ آسیب دیده باشند. در این روش نمونه گیری از تخمک ها به صورت مستقیم از تخمدان انجام می شود. بعد از اینکه عمل لقاح انجام شد و تخمک ها بارور شدند، طبق تشخیص پزشک یک یا چند تخمک که بارور شده اند به رحم زن منتقل می شود و در دیواره رحم قرار می گیرند و بعد از گذشت مدت زمان مشخصی تست بارداری گرفته می شود.

درمان ناباروری با IUI

در این روش که به آن فرآیند شتسشوی اسپرم نیز گفته می شود،  از اسپرم مرد نمونه گیری صورت می گیرد و بهترین اسپرم ها را جدا و آماده می کنند. بعد از آن، اسپرم های آماده شده را به داخل رحم زن منتقل می کنند و در ناحیه لوله های فالوپ جایگذاری می کنند. این روش توسط یک لوله باریک و نرم انجام می شود و بدون درد می باشد. در این روش اسپرم ها باید سالم باشند و خوب تحریک شود تا تخمک ها بارور شوند.

درمان ناباروری با میکرواینجکشن یا ICSI

از این روش زمانی استفاده می کنند که اسپرم های سالم مرد کم باشد. روش ICSI تقریبا شبیه روش IVF است با این تفاوت که اسپرم های سالم باید با دقت بیشتری درون تخمک تزریق شوند که این کار باعث می شود شانس باروری تخمک ها به میزان زیادی افزایش پیدا کند. تخمک ها در این روش مانند روش IVF بعد از بارور شدن، به داخل رحم مادر انتقال پیدا می کنند.

امروزه حتی در روش IVF، از این روش برای لقاح استفاده می شود تا شانس بارداری بیشتر باشد.

روش GIFT و ZIFT

در این روش نیز تخمک ها از تخمدان گرفته شده و در محیط آزمایشگاهی با اسپرم ترکیب شده و به رحم انتقال داده می شوند. در روش ZIFT، تخمک های بارور شده به مدت ۲۴ ساعت بعد از لقاح وارد رحم می شود ولی در روش GIFT، اسپرم و تخمک با هم ترکیب و مستقیما درون لوله رحم قرار می گیرد. شانس باروری در این روش به اندازه IVF می باشد.

در مواردی که روش IVF برای بیمار جوابگو نباشد، پزشک از این روش ها به دلیل نزدیک بودن به حالت طبیعی، استفاده می کند ولی این دو روش در درمان ناباروری زیاد متداول نیست.

اهدا کردن تخمک

در زنانی که سن آنها بالای ۴۰ سال است و دچار نارسایی تخمدان هستند و تخمدان ها به درستی کار نمی کند و یا اینکه تخمک ها کیفیت بالایی ندارند ولی رحم آنها طبیعی است، از روش اهدای تخمک باردار می شوند. به این منظور تخمک ها در فرد اهدا کننده با مصرف داروهای باروری و تحرک کننده تخمک ها، استخراج شده و با اسپرم همسر دریافت کننده ترکیب شده و بعد از لقاح در آزمایشگاه به رحم مادر منتقل می شود.

رحم جایگزین

از این روش برای زمانی که زنان مشکل رحمی داشته باشند و امکان بارداری ندارند، استفاده می شود. در این روش تخمک زن و اسپرم مرد در آزمایشگاه با هم ترکیب شده بعد از انجام لقاح، تخمک ها به رحم فرد اهدا کننده رحم منتقل می شود و جنین در رحم زن دیگری رشد کرده و متولد می شود.

لاپاراسکوپی

در زنانی که مشکلاتی در ناحیه دستگاه تناسلی و لوله های رحم دارند، پزشک از روش لاپاروسکوپی برای بازسازی و رفع مشکل اندام های تناسلی استفاده می کند. ممکن است بعد از رفع این مشکلات پزشک تشخیص دهد که روش IVF برای بارداری مورد نیاز است.

هیستروسکوپی

عمل هیستروسکوپی رحم برای رفع مشکلات رحمی مثل تومورهای فیبروئیدی و پولیپ یا مشکلات لوله های رحمی استفاده می شود.

نتیجه گیری

روش های تشخیص و درمان ناباروری در افراد مختلف، متفاوت است و با توجه به علت ناباروری از سمت مرد یا زن، بهترین روش برای درمان ناباروری انتخاب می شود.

لازم است زوجین در فرآیند درمان ناباروری صبور بوده و خونسردی خود را حفظ نمایند و ناامید نشوند.

در صورتی که ساکن شهر قم هستید می توانید برای درمان ناباروری به بهترین متخصص زنان و زایمان در قم مراجعه نمایید.